Vraag je je af waarom je je de laatste tijd zo somber, prikkelbaar of gespannen voelt, terwijl je ook opvliegers en slechte nachten hebt? Je bent niet de enige. Tijdens de overgang kunnen hormoonschommelingen je stemming stevig beïnvloeden. In dit artikel lees je wat hormoontherapie precies is, wanneer het wel en niet helpt bij depressieve klachten, welke risico’s en bijwerkingen er zijn en welke alternatieven bestaan. Je krijgt praktische handvatten om samen met je arts een keuze op maat te maken, inclusief tips uit de praktijk over slaap, stress en leefstijl.
Wat bedoelen we met hormoontherapie in de overgang?
Hormoontherapie in de overgang, ook wel hormoonsubstitutietherapie of HST/HT, vult het tekort aan oestrogenen aan zodra je eierstokken minder produceren. Vaak wordt oestrogeen gecombineerd met een progestageen om het baarmoederslijmvlies te beschermen; heb je geen baarmoeder meer, dan is alleen oestrogeen doorgaans voldoende. Toedieningsvormen zijn tabletten, pleisters, gel of spray. Transdermale toediening (pleister, gel, spray) geeft een gelijkmatige afgifte en beïnvloedt de stolling minder dan orale middelen. Veel gebruikte oestrogeenvorm is bio-identiek 17-β-oestradiol, herkenbaar voor het lichaam.
Overgang en stemming: waarom is dit zo’n lastige combinatie?
Oestrogeen en progesteron werken niet alleen in je lichaam, maar ook in je hersenen. Oestrogeen beïnvloedt onder meer serotonine en endorfine, stoffen die je stemming, stressverwerking en pijnbeleving reguleren. Als de spiegels schommelen of dalen, kun je je emotioneel kwetsbaarder voelen. Tegelijk zorgen nachtelijke opvliegers en doorslaapproblemen voor slaaptekort, wat somberheid en piekeren versterkt. Het resultaat is vaak een optelsom: fysieke klachten, verstoorde slaap en meer mentale belasting op je werk en thuis.
Uit ervaring met vrouwen die ik begeleid en uit overleg met gynaecologen zie ik vaak hetzelfde patroon: zodra de slaap verbetert en opvliegers verminderen, klaart de stemming op. Niet omdat hormonen een antidepressivum zijn, maar omdat ze belangrijke triggers van somberheid wegnemen.
Helpt hormoontherapie bij depressieve klachten?
Hormoontherapie is geen antidepressivum. Wel kan het effectief zijn tegen overgangsgerelateerde stemmingsklachten, vooral wanneer somberheid samengaat met opvliegers, nachtzweten en slaapproblemen. Vrouwen zonder eerdere depressie ervaren vaak duidelijke verbetering als de vasomotorische klachten en slaap opknappen. Bij vrouwen met een voorgeschiedenis van depressie kan de overgang een kwetsbaar moment zijn; in die situaties wordt hormoontherapie soms gecombineerd met psychotherapie en zo nodig antidepressiva. De essentie is maatwerk: eerst goed vaststellen of er sprake is van een depressie, of van stemmingsklachten die primair door hormoonschommelingen en slaapverstoring worden gedreven.
Wanneer is het zinvol om hormonen te overwegen?
Overweeg hormoontherapie als je middelmatige tot ernstige overgangsklachten hebt die je dagelijks functioneren beperken en als niet-medicamenteuze maatregelen onvoldoende helpen. De beste resultaten zie ik wanneer gestart wordt rond de overgang of binnen tien jaar na de laatste menstruatie, bij voorkeur voor je zestigste. In die periode zijn de baten-risicoverhouding en de verdraagbaarheid vaak gunstiger.
Wie komt in aanmerking en wie niet?
Bij de intake hoort altijd een persoonlijke risico-inschatting. Factoren die meespelen zijn leeftijd, tijd sinds de menopauze, cardiovasculaire risico’s, migraine, tromboserisico, familie- en persoonlijke voorgeschiedenis van borstkanker, en je voorkeuren voor vorm en dosering.
Relatieve en absolute contra-indicaties
Vrouwen met (een voorgeschiedenis van) hormoongevoelige borstkanker of actieve trombose worden meestal niet behandeld met systemische hormonen. Bij een duidelijk verhoogd tromboserisico verdient transdermaal oestrogeen de voorkeur boven orale preparaten. Een spiraaltje met levonorgestrel kan het slijmvlies beschermen als je systemisch oestrogeen gebruikt en bloeding wilt voorkomen.
Wat zijn de voordelen die je kunt verwachten?
De meeste vrouwen merken binnen weken verlichting van opvliegers en nachtzweten. Slaap en energie verbeteren vaak mee. Daarnaast rapporteren velen minder hartkloppingen, minder gewrichtsstijfheid en een rustiger stemming. Lokale vaginale oestrogenen pakken droogheid, branderigheid en urinewegklachten gericht aan en kunnen naast systemische therapie worden gebruikt. Als somberheid vooral wordt aangewakkerd door uitputtende nachten en fysieke klachten, volgt de stemming geregeld in positieve zin.
Risico’s en bijwerkingen eerlijk op een rij
Elke behandeling kent risico’s, maar de actuele kennis is genuanceerd. Belangrijke punten:
Stolling en trombose
Orale oestrogenen verhogen het risico op veneuze trombose. Transdermaal oestrogeen heeft dat effect nauwelijks en is daarom vaak eerste keus bij vrouwen met risicofactoren. Start je laat, bijvoorbeeld na je zestigste, dan weeg je extra zorgvuldig het cardiovasculaire profiel mee.
Borstkanker
Langdurig gebruik van combinatiebehandeling (oestrogeen plus progestageen) geeft een kleine risicoverhoging op borstkanker, die afneemt na stoppen. Het absolute risico blijft voor de meeste vrouwen laag en hangt ook af van leeftijd, familiebelasting, alcohol, BMI en eerdere langdurige pilgebruik. Oestrogeen-mono bij vrouwen zonder baarmoeder lijkt het risico minder te verhogen.
Andere bijwerkingen
In de eerste maanden kun je last hebben van gevoelige borsten, lichte misselijkheid, vocht vasthouden of onregelmatig bloedverlies. Meestal trekken deze klachten weg; zo niet, dan kun je met je arts de dosering of toedieningsvorm aanpassen.
Transdermaal of oraal, en welke progestageen?
Transdermale oestrogenen (pleister/gel/spray) geven een stabiele spiegel en hebben een gunstig veiligheidsprofiel voor stolling en lever. Orale varianten zijn praktisch, maar geven meer pieken en dalen. Voor baarmoederbescherming heb je een progestageen nodig; opties zijn microniseerd progesteron, dydrogesteron of een levonorgestrelspiraal. Microniseerd progesteron wordt vaak goed verdragen en kan de slaap gunstig beïnvloeden bij sommige vrouwen.
Hoe lang doorgaan en hoe bouw je af?
Er is geen vaste einddatum. Veel vrouwen gebruiken hormoontherapie enkele jaren; sommigen langer, afhankelijk van klachten en risico’s. Jaarlijkse evaluatie helpt om dosis, vorm en noodzaak bij te stellen. Afbouwen kan stapsgewijs, bijvoorbeeld door de dosis of aanbrengfrequentie te verlagen. Lokale vaginale therapie kan desgewenst langdurig worden voortgezet, omdat systemische blootstelling daarbij minimaal is.
Wat als er ook sprake is van een echte depressie?
Bij een klinische depressie blijven de behandelprincipes gelijk aan elke andere levensfase: goede diagnostiek, psycho-educatie, gesprekstherapie en zo nodig antidepressiva. Het verschil in de overgang is dat je tegelijkertijd de hormoongerelateerde klachten aanpakt. In de praktijk zie ik dat een combinatie van gerichte hormoontherapie, cognitieve gedragstherapie en slaaphygiëne het herstel versnelt. Overweeg psychologische behandeling altijd als piekeren, hopeloosheid of anhedonie op de voorgrond staan. Twijfel je? Doe laagdrempelig een check en bespreek de uitslag met je huisarts. Een startpunt kan de online zelftest zijn via depressie-test.
Alternatieven en aanvulling: wat werkt nog meer?
Niet-hormonale medicatie
Bij opvliegers en stemming kunnen SSRI’s of SNRI’s soms verlichting geven, vooral als hormonen niet gewenst of gecontra-indiceerd zijn. Ook gabapentine of clonidine wordt ingezet. Een nieuwere niet-hormonale optie is een neurokinine-3-receptorantagonist, die rechtstreeks inwerkt op het temperatuurcentrum en opvliegers vermindert. Deze middelen pakken geen vaginale droogheid aan; daarvoor blijft lokale oestrogeentherapie het meest effectief.
Slaap en stress
Elke interventie staat of valt met slaap. Slaaphygiëne, een vaste bedtijd, koele slaapkamer en het beperken van alcohol en cafeïne helpen. Cognitieve gedragstherapie voor insomnie (CGT-I) is bewezen effectief. Ademhalingsoefeningen en korte ontspanningsroutines overdag temperen stresshormonen en verbeteren de stemming.
Beweging en voeding
Regelmatig bewegen, liefst met krachttraining, ondersteunt bot- en spiermassa, stabiliseert de bloedsuiker en verbetert stemming en slaap. Een mediterraan voedingspatroon, rijk aan groente, fruit, peulvruchten, noten, vis en olijfolie, werkt gunstig. Let op vitamine D en B12, zeker bij weinig zon of vegetarische voeding. Matig alcohol, omdat die de serotonergische balans verstoort en opvliegers kan aanjagen.
Psychologische ondersteuning
De overgang valt vaak samen met andere levensveranderingen. Therapie kan helpen om belasting en grenzen te herijken. Herken je veel van de emotionele schommelingen? Dit persoonlijke verhaal kan steun geven: Het verdriet van een hormonale depressie. Voor behandelroutes bij depressie vind je extra achtergrond hier: depressie-behandeling.
Veelgehoorde misverstanden ontkracht
“Hormonen zijn gevaarlijk, punt.”
De inzichten zijn sterk veranderd sinds oudere studies met hogere doseringen en andere preparaten. Met lage doses, bio-identieke oestrogenen en bij voorkeur transdermale toediening is de veiligheid voor de meeste vrouwen goed, mits zorgvuldig geselecteerd en gevolgd.
“Het helpt alleen tegen opvliegers.”
Hormoontherapie vermindert opvliegers en nachtzweten, maar in de praktijk verbeteren ook slaap, energie, concentratie en daardoor vaak de stemming. Lokale vaginale therapie helpt bij droogheid, pijn bij vrijen en urinewegklachten.
“Je moet altijd na zes maanden stoppen.”
Er is geen universele stoptermijn. Zolang baten opwegen tegen risico’s en controles goed zijn, kun je doorgaans langer doorgaan. Jaarlijks evalueren is de norm.
Stap-voor-stap: zo bereid je je consult voor
Noteer je belangrijkste klachten met duur en ernst. Houd een week een slaap- en opvliegerdagboek bij. Verzamel medische gegevens (bloeddruk, medicatie, familieanamnese borstkanker/hart- en vaatziekten) en geef je voorkeur voor toedieningsvorm aan. Bespreek vervolgens samen met je arts wat past: hormonen, een niet-hormonale route of een combinatie met psychologische ondersteuning.
Persoonlijke observaties uit de praktijk
In de spreekkamers waar ik meeloop en in mijn werk met vrouwen in de overgang zie ik telkens dit: wanneer we de grootste stoorzenders aanpakken (opvliegers en slaap), ontstaat ruimte voor herstel. Vrouwen die maandenlang doorploeterden, ervaren binnen enkele weken meer stabiliteit, waardoor ze óók beter kunnen profiteren van therapie, beweging en voeding. Het is nooit één knop die alles oplost, maar een set kleine, goed gekozen ingrepen die samen veel doen.
Wanneer direct hulp zoeken?
Zoek spoedhulp als je denkt aan zelfdoding of je veiligheid in het geding is. Neem bij aanhoudende somberheid, verlies van interesse of functioneringsproblemen altijd contact op met je huisarts. De overgang duurt jaren; je hoeft deze periode niet uit te zitten zonder hulp.
Conclusie
Hormoontherapie kan een krachtige schakel zijn om overgangsgerelateerde somberheid te verlichten, vooral via minder opvliegers en betere slaap. Het is geen antidepressivum, maar wel vaak de ontbrekende puzzelstukje wanneer hormoonschommelingen de stemming onder druk zetten. De sleutel is maatwerk: juiste timing, de veiligste toedieningsvorm, een passende progestageenoplossing en jaarlijkse evaluatie. Combineer dit met goede slaapzorg, beweging en, waar nodig, psychologische behandeling. Bespreek je doelen en zorgen open met je arts en kies samen de route die bij jou past.
Helpt hormoontherapie echt bij hormoontherapie overgang depressie?
Hormoontherapie is geen antidepressivum, maar bij hormoontherapie overgang depressie zien we vaak verlichting wanneer somberheid samenhangt met opvliegers, nachtzweten en slechte slaap. Door de fysieke klachten te verminderen, verbetert de nachtrust en stabiliseert de stemming. Bij een echte depressie blijft psychotherapie en soms medicatie aangewezen, eventueel in combinatie met hormoontherapie.
Wat is veiliger: pillen of pleisters/gel tijdens hormoontherapie overgang depressie?
Transdermale oestrogenen (pleister, gel, spray) geven een stabielere spiegel en hebben een lager effect op stolling dan orale middelen. Daarom hebben ze vaak de voorkeur, zeker bij risicofactoren voor trombose. Voor baarmoederbescherming kies je een passend progestageen of een spiraal. Bespreek met je arts wat bij jouw profiel past.
Hoe lang mag je doorgaan met hormoontherapie bij overgang en depressieve klachten?
Er is geen vaste einddatum. Zolang de voordelen opwegen tegen de risico’s en je jaarlijks evalueert, kun je doorgaans meerdere jaren doorgaan. Veel vrouwen bouwen af zodra klachten voldoende onder controle zijn. Lokale vaginale therapie kan vaak langdurig worden voortgezet vanwege minimale systemische blootstelling.
Kan ik hormoontherapie combineren met antidepressiva als ik hormoontherapie overgang depressie heb?
Ja. Bij vrouwen met een voorgeschiedenis van depressie of bij een actuele depressie wordt hormoontherapie regelmatig gecombineerd met psychotherapie en zo nodig antidepressiva. Het doel is zowel hormonale triggers als psychiatrische symptomen aan te pakken. Afstemming tussen huisarts, gynaecoloog en eventueel psychiater is aan te raden.
Wat als hormoontherapie niet kan of niet genoeg helpt bij stemmingsklachten?
Er zijn niet-hormonale opties zoals SSRI/SNRI, gabapentine of een NK3-receptorantagonist voor opvliegers. Daarnaast zijn CGT-I voor slaap, beweging, stressreductie en een mediterraan voedingspatroon waardevol. Overweeg een online zelftest en lees meer over behandelkeuzes, bijvoorbeeld via depressie-behandeling, en bespreek dit met je arts.
