dsm depressie

Vraag je je af of wat jij of een naaste ervaart past bij dsm depressie? Misschien merk je al weken een sombere stemming, weinig plezier en moeite met concentreren. In dit artikel leg ik helder uit wat de DSM 5 onder depressie verstaat, hoe artsen en psychologen tot een diagnose komen en welke behandelingen helpen. Je leest ook hoe ernstigheidsbepaling werkt, wat de verschillen zijn met aanverwante problemen en welke stappen je vandaag al kunt zetten. Vriendelijk, nuchter en gebaseerd op richtlijnen, zodat je weet waar je aan toe bent.

Wat betekent dsm depressie precies?

De term dsm depressie verwijst naar een depressieve stoornis zoals beschreven in de Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, editie 5. Dit handboek biedt internationale criteria om psychische stoornissen te classificeren. Het gaat niet om een waardeoordeel, maar om een gemeenschappelijke taal die helpt om klachten te herkennen, adequaat te behandelen en onderzoek te vergelijken. In gewone taal: dsm depressie betekent dat iemands klachten passen bij een vastgestelde set kenmerken en dat er voldoende lijdensdruk en beperkingen zijn om van een stoornis te spreken.

DSM 5 in het kort

De DSM 5 beschrijft depressie met kernsymptomen en aanvullende symptomen, aangevuld met regels over duur, functioneren en het uitsluiten van andere oorzaken. Ook kent het handboek subtypen, specificaties en verwante stoornissen zoals de persisterende depressieve stoornis. Belangrijk is dat het gaat om een klinische beoordeling: de symptomen staan niet los, maar worden gewogen in de context van iemands leven, gezondheid en draagkracht.

Kernsymptomen en aanvullende symptomen

De kern van dsm depressie bestaat uit twee hoofdkenmerken. Minstens een van deze moet aanwezig zijn:

• Sombere stemming gedurende het grootste deel van de dag, bijna elke dag
• Duidelijk verlies van interesse of plezier in bijna alle activiteiten

Daarnaast zijn er aanvullende symptomen. Samen met een kernsymptoom moeten er in totaal minstens vijf symptomen aanwezig zijn, bijna elke dag, gedurende minstens twee aaneengesloten weken:

• Veranderingen in gewicht of eetlust
• Insomnia of hypersomnia
• Psychomotorische agitatie of remming, waarneembaar voor anderen
• Moeheid of verlies van energie
• Gevoelens van waardeloosheid of buitensporige of onterechte schuld
• Verminderd concentratievermogen of besluiteloosheid
• Terugkerende gedachten aan de dood of suïcide, suïcidegedachten of een plan

Minimale duur, lijdensdruk en uitsluitcriteria

Om te spreken van dsm depressie moeten de klachten minstens twee weken aaneengesloten aanwezig zijn en leiden tot noemenswaardige lijdensdruk of beperkingen in werk, relaties, zelfzorg of andere belangrijke levensdomeinen. De klachten mogen niet het directe gevolg zijn van middelengebruik of een somatische aandoening. Ook wordt gekeken of de klachten beter verklaard worden door een andere psychische stoornis. Sinds de DSM 5 is de rouwuitsluiting vervallen, wat betekent dat de clinicus beoordeelt of klachten het normale rouwverloop te boven gaan.

Typen depressieve stoornissen en specificaties

Niet iedere depressie ziet er hetzelfde uit. De DSM 5 maakt onderscheid tussen verschillende presentaties en subtypen. Dit helpt om behandeling en prognose te verfijnen.

Melancholische, atypische en psychotische kenmerken

Bij melancholische kenmerken staan verlies van plezier, ochtendverergering, vroeg ontwaken, uitgesproken remming of agitatie, gewichtsverlies en schuld centraal. Bij atypische kenmerken klaart de stemming op bij positieve gebeurtenissen en zien we vaak toegenomen eetlust, hypersomnia en afwijzingsgevoeligheid. Een depressie met psychotische kenmerken gaat gepaard met wanen of hallucinaties die vaak inhoudelijk bij de sombere thematiek passen.

Seizoensgebonden en peripartum begin

Een seizoensgebonden patroon betekent dat episodes zich herhalen in een specifieke periode van het jaar met remissie buiten die periode. Peripartum begin verwijst naar een start tijdens de zwangerschap of kort na de bevalling. Deze specificaties sturen de keuze voor interventies, zoals lichttherapie bij een winterpatroon of snelle consultatie bij psychotische kenmerken na de bevalling.

Persisterende depressieve stoornis

De persisterende depressieve stoornis, voorheen dysthymie, kenmerkt zich door een sombere stemming die het grootste deel van de dag, meer dagen wel dan niet, minimaal twee jaar aanhoudt, met daarnaast minstens twee kenmerken zoals lage energie, slecht slapen, laag zelfgevoel of besluiteloosheid. Het beeld is vaak milder dan een episodische depressie, maar het langdurige karakter zorgt voor forse belasting in het dagelijks functioneren. Combinaties kunnen voorkomen, bijvoorbeeld een langdurig somber basisklimaat met tussentijdse episodes.

Specifieke groepen: jeugdigen en ouderen

Bij jongeren kan de stemming prikkelbaar zijn in plaats van somber. Comorbiditeit met angst of ADHD is frequent en vraagt om brede diagnostiek. Bij ouderen vallen lichamelijke klachten, apathie en vertraagd denken soms meer op dan verdriet. Somatische screening en cognitieve beoordeling zijn dan belangrijk, omdat depressie en dementie elkaar kunnen beïnvloeden.

Differentiaaldiagnose en comorbiditeit

Een nauwkeurige diagnose voorkomt onnodige vertraging en verkeerde behandeling. Bij dsm depressie wordt altijd gekeken naar alternatieve of bijkomende verklaringen.

Uitsluiten van een bipolaire stoornis

Een depressieve episode kan onderdeel zijn van een bipolaire-stemmingsstoornis. Daarom wordt gericht gevraagd naar eerdere perioden met duidelijk verhoogde of prikkelbare stemming, verminderde slaapbehoefte, spreekdrang, opgejaagde gedachten, roekeloosheid en opvallende doelgerichtheid. Het herkennen van een bipolair beloop is cruciaal, omdat dit de medicatiekeuze en het vervolgbeleid beïnvloedt.

Somatische oorzaken en middelengebruik

Endocriene problemen zoals hypo of hyperthyreoïdie, neurologische aandoeningen zoals Parkinson of CVA, chronische pijn en infecties kunnen depressieve klachten uitlokken of verergeren. Ook middelen als alcohol, cannabis en bepaalde medicijnen kunnen een depressief beeld geven. Goede anamnese en zo nodig aanvullend onderzoek helpen bij het onderscheiden van oorzaak en gevolg, en bij het veilig inzetten van behandeling.

Diagnostiek in de praktijk

De diagnostiek start met open vragen: hoe is de stemming, wat is er veranderd, welke activiteiten geven minder plezier. In de eerste lijn wordt vaak het SCEGS raamwerk gebruikt om somatische, cognitieve, emotionele, gedragsmatige en sociale dimensies te verkennen. Vervolgens beoordeelt de zorgverlener de DSM 5 criteria, de ernst en de impact op het functioneren, en wordt suïcidaliteit altijd expliciet uitgevraagd.

Screening en vragenlijsten

Meetinstrumenten ondersteunen, maar vervangen de klinische blik niet. Veelgebruikte vragenlijsten zijn de PHQ 9, BDI II, QIDS of de IDS SR. Observatie en interviewschalen zoals de HDRS en MADRS helpen bij het volgen van de ernst in de tijd. Een laagdrempelige oriëntatie kan online met een betrouwbare zelftest, bijvoorbeeld via depressie test. Een score is geen diagnose, maar kan een gesprek richting geven.

Ernstbepaling

De ernst hangt samen met het aantal en de aard van de symptomen, de mate van sociaal en beroepsmatig disfunctioneren, aanwezigheid van psychotische kenmerken en de mate van suïcidaliteit. Lichte tot matige depressie vraagt vaak om een stap voor stap aanpak, terwijl ernstige depressie, zeker met psychotische kenmerken of hoog suïciderisico, snelle opschaling en multidisciplinaire zorg vereist.

Behandeling volgens richtlijnen

Richtlijnen adviseren stepped care: beginnen met effectieve laagdrempelige interventies en waar nodig opschalen. Voorlichting, dagstructuur, activering en psychologische behandeling vormen de basis. Medicatie kan zinvol zijn, zeker bij ernstigere beelden of wanneer eerste stappen onvoldoende effect hebben.

Voorlichting, dagstructurering en leefstijl

Uitleg over het beloop en herstel helpt om grip te krijgen. Samen een haalbare dagindeling opstellen, vaste slaap en eetmomenten plannen en activiteiten geleidelijk opbouwen zijn bewezen helpend. Dagelijks naar buiten, passend bewegen en sociale contacten onderhouden versnellen vaak het herstel. Dit vraagt geen perfectie, wel kleine consequente stappen.

Psychologische behandeling

Bij lichte tot matige dsm depressie zijn behandelingen als cognitieve gedragstherapie, gedragsexperimenten en activatie, interpersoonlijke psychotherapie en probleemoplossende therapie effectief. Keuze hangt af van voorkeur, beschikbaarheid en comorbiditeit. Online varianten en blended care verlagen de drempel en maken het makkelijker om wat je leert in het dagelijks leven toe te passen.

Antidepressiva: wanneer en hoe

Antidepressiva kunnen worden ingezet wanneer klachten ernstig zijn, er grote lijdensdruk is, of als psychotherapie onvoldoende effect had of niet haalbaar is. Bespreek altijd baten en bijwerkingen, evalueer het effect na vier tot zes weken en doseer zorgvuldig op. Bij respons wordt de behandeling na remissie doorgaans minimaal een half jaar voortgezet om terugval te voorkomen. Bij recidiverende depressie is een langere onderhoudsperiode wenselijk. Bij ouderen krijgen veiligheid en monitoring extra aandacht, waaronder het bewaken van natrium bij risicomedicatie en intercurrente ziekten.

Afbouwen van SSRI’s

Afbouwen doet men geleidelijk, met duidelijke afspraken over tempo, stappen en bereikbaarheid bij klachten. Onttrekkingsverschijnselen komen vaker voor na hogere doseringen, eerdere mislukte stoppogingen of wanneer klachten ontstonden na een gemiste dosis. Tijdig overleg voorkomt onnodige onrust en vergroot de kans op succes.

Opschaling en aanvullende opties

Bij onvoldoende effect kan switchen naar een ander middel, combineren met psychotherapie of augmentatie worden overwogen. Soms komt een esketamine toediening in beeld binnen de specialistische zorg, vooral bij therapieresistente depressie. Lees meer over deze optie en de indicaties op esketamine bij depressie. Een overzicht van reguliere behandelstappen vind je ook op depressie behandeling.

Specifieke situaties

Bij zwangerschap en in de peripartumperiode is een zorgvuldige risico baten afweging essentieel en verdient overleg in een gespecialiseerd team de voorkeur. Bij jeugdigen hoort comorbiditeit standaard in kaart te worden gebracht. Bij ouderen is aandacht voor cognitieve functies, medicatie interacties en somatische comorbiditeit een vast onderdeel van de zorg.

Suïcidaliteit: signaleren en handelen

Praten over doodsgedachten vergroot niet het risico, maar wel de veiligheid. Daarom hoort gericht vragen naar gedachten, plannen en middelen bij goede zorg. Ambivalente gedachten komen vaak voor bij depressie. In acuut gevaar telt veiligheid eerst: blijf niet alleen en neem direct contact op met spoedzorg. In minder acute situaties kan een veiligheidsplan, betrokkenheid van naasten en frequente follow up veel betekenen.

Monitoring, terugvalpreventie en herstel

Regelmatige evaluatie met een vragenlijst of klinische beoordeling helpt om tijdig bij te sturen. Terugvalpreventie bestaat uit het herkennen van vroege signalen, het hebben van een concreet actieplan en het borgen van steun in je omgeving. Denk aan slaapritme, belasting en balans, betekenisvolle activiteiten en het onderhouden van behandeldoelen na remissie. Bij recidiefgevoelige depressie kan onderhoudspsychotherapie of onderhoudsmedicatie terugval beperken.

Mijn ervaring uit de praktijk

Wat mij telkens opvalt is dat kleine, consequente stappen meer opleveren dan grote, kortstondige inspanningen. Mensen die samen met hun behandelaar een eenvoudige dagplanning maken, zichtbaar en meetbaar werken aan activatie en wekelijks evalueren, ervaren vaker een kantelpunt. Een tweede observatie is dat het betrekken van een naaste, zeker bij verlies van initiatief, het verschil kan maken tussen stilstand en beweging. Tot slot helpt het als je je verwachtingen afstemt op het grillige beloop: herstel gaat zelden in een rechte lijn.

Wat verandert de DSM 5 ten opzichte van DSM IV?

Het belangrijkste verschil is dat rouw niet langer automatisch een uitsluiting vormt. De beoordeling is nu maatwerk: passen klachten bij verwacht rouwverloop of overstijgen ze dat en is er sprake van dsm depressie. Verder zijn nieuwe classificaties en specificaties toegevoegd, en hebben depressieve en bipolaire stoornissen elk een eigen hoofdstuk. Dysthymie valt nu onder de persisterende depressieve stoornis.

Waar vind je betrouwbare richtlijnen?

Voor Nederland sluiten we aan bij multidisciplinaire richtlijnen en de eerstelijnsstandaarden. Een praktische start is de samenvatting van de huisartsrichtlijn via NHG depressie. Deze richtlijnen beschrijven herkenning, diagnostiek, stepped care, evaluatiemomenten en indicaties voor verwijzing naar de generalistische basis ggz of de specialistische ggz. Zo werk je planmatig en transparant samen aan herstel.

dsm depressie is geen etiket maar een hulpmiddel om klachten scherp te duiden en passende zorg te kiezen. Door kernsymptomen, duur en impact goed te wegen en aandacht te hebben voor comorbiditeit ontstaat een helder plan. Begin met uitleg, dagstructuur en activering, voeg psychotherapie toe en overweeg medicatie wanneer nodig. Monitor samen, betrek naasten en bouw aan terugvalpreventie. Herstel is haalbaar, vaak stap voor stap.