Ken je die dagen waarop je je somber voelt en tegelijk opgejaagd, alsof je hoofd blijft draaien terwijl je niets voor elkaar krijgt. Dat kan passen bij een geagiteerde depressie. In dit artikel leg ik uit wat het precies is, hoe je het herkent en wat je nu al kunt doen om de onrust te temmen. Je leest hoe professionals het duiden, welke behandelingen helpen en wanneer je meteen hulp moet inschakelen. Vriendelijk en zonder poespas, met praktische tips die ik in de begeleiding van cliënten vaak zie werken.
Wat is geagiteerde depressie
Een geagiteerde depressie combineert somberheid en verlies van interesse met opvallende innerlijke of uiterlijke onrust. Je voelt je prikkelbaar, gejaagd, rusteloos en je slaapt vaak slecht. Veel mensen beschrijven het als rem en gas tegelijk. Je hoofd wil van alles maar je motivatie is weg. Dat maakt het extra uitputtend en soms ook beangstigend.
DSM 5 en terminologie
In de DSM 5 bestaat geagiteerde depressie niet als aparte diagnose. Het gaat om een depressieve stoornis waarbij psychomotorische agitatie, prikkelbaarheid en soms angst prominent aanwezig zijn. Behandelaars gebruiken specificaties zoals met angstige spanning of melancholische kenmerken. Agitatie kan ook voorkomen bij andere toestanden, bijvoorbeeld een depressieve fase met gemengde kenmerken binnen een bipolaire stoornis. Een goede diagnostiek is dus belangrijk.
Hoe herken je het in het dagelijks leven
Naast somberheid en interesseverlies is er innerlijke jachtigheid. Je kunt moeilijk stilzitten, loopt te ijsberen, tikt met je voet of gedachten blijven in rondjes gaan. Slapen lukt slecht of onrustig. Je kunt sneller snauwen, je schrikreactie is groter en piekeren loopt gemakkelijk uit de hand. Door de combinatie van onrust en leegte ontstaan soms sombere of wanhopige gedachten. Als je denkt aan zelfbeschadiging of suïcide, zoek dan direct steun. In Nederland kun je dag en nacht anoniem praten via 113, bel 0800 0113 of chat op 113.nl. Bij direct gevaar bel 112.
Mogelijke oorzaken en in stand houdende factoren
Er is zelden één oorzaak. Erfelijke kwetsbaarheid, langdurige stress, slaapschuld, middelengebruik en lichamelijke aandoeningen kunnen meespelen. Ook life events zoals verlies, relatiebreuk of een verhuizing kunnen een episode uitlokken. Agitatie zie ik vaker bij mensen met perfectionisme of veel verantwoordelijkheid. Het patroon houdt zichzelf in stand doordat onrust leidt tot minder herstel en nog meer stress.
Wat kun je zelf doen
Praat erover met iemand die je vertrouwt en maak je dagen voorspelbaar met vaste tijden voor opstaan, bewegen, eten en slapen. Korte blokken rustige beweging helpen om spanning af te voeren. Doseer prikkels, wissel taakjes af met micro pauzes en beperk cafeïne later op de dag. Schrijf piekergedachten kort op en plan een piekermoment, zo geef je je hoofd structuur. Wil je een eerste indruk van je klachten, doe dan een depressie test. Onthoud dat een zelftest geen diagnose vervangt.
Behandeling die werkt
De meeste mensen herstellen met behandeling. Evidence based therapieën zoals cognitieve gedragstherapie, probleemoplossende therapie of interpersoonlijke therapie verminderen somberheid en onrust. Medicatie kan helpen, zeker bij een matige tot ernstige depressie. Bespreek opties en bijwerkingen met je huisarts of psychiater. Soms worden activerende middelen zoals bupropion of combinaties ingezet, of bij therapieresistentie aanvullende opties zoals esketamine bij depressie. Lees ook praktische informatie over de behandeling bij depressie. Uit ervaring met cliënten en lotgenoten weet ik dat het persoonlijke behandelplan en het ritme thuis het verschil maken. Klein beginnen, consequent volhouden en regelmatig evalueren werkt het best.
Wanneer meteen hulp inschakelen
Neem direct contact op met je huisarts of de huisartsenpost als de onrust oploopt, je niet meer slaapt of je jezelf niet veilig voelt. Bel 113 via 0800 0113 of chat op 113.nl als je denkt aan suïcide. Bij acuut gevaar bel je 112. Hulp vragen is geen zwakte maar een vaardigheid die herstel versnelt.
Geagiteerde depressie is zwaar omdat somberheid en onrust elkaar versterken. Met heldere diagnose, een stevig dagritme, gerichte therapie en waar nodig medicatie is herstel heel goed mogelijk. Wacht niet tot het vanzelf overgaat maar zet vandaag een kleine stap. Praat met iemand, plan rust en vraag professionele hulp. Als het donker wordt, bel 0800 0113 of chat met 113. Je staat er niet alleen voor.
Wat is het verschil tussen een geagiteerde depressie en een angststoornis
Bij een geagiteerde depressie staan somberheid, verlies van interesse en schuldgevoelens centraal, met daarbovenop onrust en gejaagdheid. Bij een angststoornis is angst de kernklacht en overheersen piekeren en vermijding. In de praktijk overlappen klachten vaak en komt angstige spanning veel voor bij geagiteerde depressie. Een professional kan het onderscheid en de juiste behandeling samen met jou bepalen.
Hoe wordt geagiteerde depressie vastgesteld
Er is geen aparte DSM 5 diagnose voor geagiteerde depressie. Behandelaars beoordelen een depressieve stoornis en letten op psychomotorische agitatie, prikkelbaarheid en slaapproblemen. Ze vragen naar duur, ernst, functioneren en risicofactoren. Soms zijn bloedonderzoek of medicatiereview zinvol. Een online zelftest kan richting geven maar vervangt nooit een klinische beoordeling door huisarts of psycholoog.
Welke behandelingen helpen het meest
Psychotherapie zoals cognitieve gedragstherapie en interpersoonlijke therapie werkt goed. Bij matige tot ernstige geagiteerde depressie kan medicatie worden toegevoegd. Denk aan een SSRI of een andere keuze afhankelijk van jouw profiel. Bij onvoldoende effect zijn combinaties of aanvullende opties mogelijk. Slaaphygiëne, lichaamsbeweging en stressreductie blijven altijd pijlers, ook wanneer je medicatie gebruikt.
Wat kan ik zelf doen tegen de onrust en slapeloosheid
Breng regelmaat aan in opstaan, eten, bewegen en slapen. Beperk cafeïne later op de dag, zet schermen tijdig uit en gebruik een vaste ontspanroutine met rustige ademhaling. Korte wandelingen helpen om spanning te verdrijven. Plan piekermomenten en schrijf gedachten kort op. Merk je toch verergering, neem dan contact op met je huisarts voor aanvullende ondersteuning.
Wanneer moet ik direct hulp zoeken
Zoek meteen hulp bij toenemende onrust, dagen achter elkaar niet slapen, gedachten aan zelfbeschadiging of suïcide, of wanneer je je niet veilig voelt. Bel 0800 0113 of chat met 113 voor anonieme ondersteuning. Neem contact op met je huisarts of de huisartsenpost. Bij acuut gevaar bel je 112. Snelle hulp verkleint risico en geeft houvast.
